AFR Ayarı Nedir?
AFR ayarı, Aracın benzindeki Hava-Yakıt karışım oranlarının (Wideband AFR sensörü yardımı ile) seyir halinde, farklı koşullarda kullanılarak, aracın LPG sistemine birebir ayarlanmasıdır. AFR ayarı yapılmış araçlar Benzin Performansı ve Sağlığı ile kullanılır.
Afr Ayari sensor ile yapilmalidir. Peki neden sensörle AFR yapmamız gerekiyor sorusu için öncelikle terimlerin ne anlama geldiğini açiklik getirelim.
Lambda, AFR nedir?
AFR ( Air-Fuel-Ratio) Türkçe: Hava-Yakıt Oranı’dır. Bu silindire yanma için bir birim yakıta karşılık kaç birim hava girdiğini gösterir. Örneğin, 14.7 AFR demek, 1 birim yakıta 14.7 birim hava ile yanmanın gerçekleştiği anlamına gelir. Bu değer yükseldikçe yani karışımda hava oranı arttıkça karışım için “fakir”, hava oranı azaldıkça “zengin” tabiri kullanilir.
Lambda ( λ ) ise bu oranın okuma değeridir. Araçlarımızda bulunan oksijen sensörleri lambda hesabına göre çalışmaktadır. Bilimsel olarak benzin yakıtının en verimli ve çevreci şekilde yakıldığı değer 14.7 olarak belirlenmiştir. Bu değer stoich değer olarak seçilmiştir. Yani atık gazdaki oksijen miktarı ile lambda 1.00 değerini verdiğinde = 14.7 AFR karışımla benzin yanması gerçekleşmiş olmaktadır.
Araçlarımızda bulunan narrowband (dar bant) oksijen sensörleri de bu değere sabitlenmiştir. Yanma gerçekleştikten sonra atık gazı bu sensörler okur ve araç beynine “karışım zengin” “karışım fakir” şeklinde sinyal gönderir. Araç ta buna göre yakıtta düzeltme yapar.
Aracta ideal, zengin ve fakir karisim durumlarini inceleyelim;
14.7 AFR – İdeal sürüş ekonomisi – emisyon – güç dengesi,
Az miktarda zengin: yüksek motor gücü, tüketim ve yüksek emisyon,
Aşırı miktarda zengin: boğulan motor(güçte düşüklük), teklemeler, yüksek çevre kirliliği, siyah/kirlenmiş egsoz, yağ kirliliği,
Az miktarda fakir: daha ekonomik sürüş, daha düşük emisyon, daha düşük güç,
Aşırı miktarda fakir : aşırı düşük performans/güç, asılmalarda aracın gaz yememesi gibi teklemeler, subap/piston erimesi, buji vuruntusu, gibi sorunlar ortaya cikar.
Araçlarımız closed loop, yani normal kullanim gibi sabit hızlarda veya yüklenmeden kullanımlarda, Stoichometric yani 14,7 AFR hava yakıt oranında çalışmak üzere ayarlanmıştır. Hızlanma gereksinimi, tam gaz, dip gaz durumunda ise ECU open-loop durumuna geçer. Hava yakıt karışımını az miktarda zenginleştirirler. Burada oksijen sensörleri vasıtası ile okuma ve düzeltme yoktur. Zaten araçlardaki oksijen sensörleri narrowband ( dar bant ) sensörler olduğundan bu kısımlarda tam değer okuma yapamazlar.
LPG yakıtı, benzinde 14.7 karışımda istenen ve alınan stoichometric özellikleri ( istenen emisyon, sıcaklık, güç miktarları ) 15.5 oranında vermektedir. Yani sensörler LPG yakıtı ile kullanımda lambda 1.00 değerini verdiğinde karşımımız 15.5 olacaktır. LPG için lambda 1.00 = 15.5 AFR’ye denk gelmektedir.
EGT nedir?
EGT (Exhaust Gas Temperature) Eksoz gaz sıcaklığıdır. Yanma odasında yakıt yandıktan sonra karışıma göre egsoz duman sıcaklığı değişim gösterir. Bu değer bizim için neden önemlidir? Çünkü Egsoz gaz sıcaklığı fakir karışımda çok yükselmektedir, ve egsoz gazı ile muhattap olan parçaların ciddi anlamda yoğun ısıya maruz kalmasına sebep olacaktır. Bu da bu gazı tahliye eden egsoz subaplarının erimesine yol açmaktadır. Zaten dikkat edilirse subapları eriyen araçların genelde hep egsoz subaplarının eridiği görülecektir.
LPG’li araçlarda subap erimesinin sebebi tamamen ayarsız çalışmadan dolayı fakir karışımdır. Yüksek yüklenmelerde fakir gerçekleşen yanma egsoz subaplarının erimesine sebep olmaktadır.
Katalitik Konvertör nedir?
Katalitik konvertör ya da katalitik dönüştürücü, motorların egzozlarındaki (dışarı verdikleri gaz) çevreye zararlı maddeleri daha az zararlı maddelere dönüştüren aygıttır. Bu konvertör bir petek şeklinde egsoz çıkışında bulunur. İçindeki çeşitli elementler (platin, palladyum ya da rodyum) ile Karbonmonoksiti daha az zararlı ve çevrede dönüştürülebilir olan Karbondioksit gazına, son derece zehirli Azot oksit gazlarını ise Azot ve Oksijen’e ayırarak doğaya zarar vermememizi sağlar.
Yeni nesil araçlarda bu konvertörün çıkışında da oksijen sensörü bulunmakta ve atık gazların durumunu ölçmektedir. Kat Konvertör işlemini yapamayacak hale geldiyse, aracınız arıza lambası yakacaktır. Katalitik Konvertör uzun ömürlü bir parçadır.
Bir motor sağlıklı çalıştığı sürece çok uzun zaman sorun çıkarmaz. Bir sorun varsa bunun 2 sebebi vardır.
– İlki, aracın sürekli kısa mesafe kullanılması , kötü yakıt, yağ yakmasından dolayı çiğ yakıt veya yağ birikintilerinin bu etkin maddeleri pasifize etmesi, konvertörün hal değiştirmesidir.
– İkincisi ise ayarsız yanmadan dolayı oluşan yüksek EGT sıcaklığının katalitik konvertördeki bu etkin maddeleri eritmesi, kat konvertörün içinin erimesi, çatlaması veya kırılmasıdır.
Ayarsız LPG’li araçlarda genelde 2. Durumu görürüz. Yine open-loopta değineceğimiz fakir karışımdan kaynaklanan yüksek EGT, subapları eritirken katalizörün içerisindeki bu elementleri de eritir.
Closed Loop nedir?
Closed-loop sürüş, araçlarımızda kullanım sırasında tam gaz yüklenmediğimiz zaman oluşan durumdur. Aracımızın egsoz çıkışında bulunan oksijen sensörleri hava yakıt karışım oranını sürekli araç beynine (ECU) ya bildirir ve karışım sürekli LAMBDA = 1.00 oranında sabit tutulur. Bu oran benzinde 14.7 , LPG’de 15.5’e tekabül etmektedir.
Closed loop sırasında psükürtülen yakıt fazla veya az ise araç beyni bunu oksijen sensöründen görerek enjeksiyon süresini arttırıp/kısaltarak düzeltir. Buna göre de LTFT (Uzun dönem yakıt düzelme verisi) ve STFT (Kısa dönem yakıt düzeltme verisi) kaydeder. LPG montaj ayarı closed loopta bozuksa araç bu kısımı yakıt düzeltme yaparak üstesinden gelebilir. Ancak LPG’de ayarı aşırı bozuk durumda olan araçlarda bu düzeltme %25’lere kadar varır ve geçer. Bu noktadan sonra araç düzeltme yapmaya çalışmasına rağmen başarısız olduğu için arıza ikaz lambası yakarak sürücüsünü uyarır. Yani aslında LPG’li araçta arıza lambası yanması kolay bir iş değil, bu aşırı derecede kötü bir ayarın sözkonusu olduğunu gösteriyor.
Open loop nedir?
Open-loop sürüş, araçlarımızda hızlanma veya tam güç gereksinimi olduğunuda motorumuzda oluşan durumdur. Motorumuz bu gibi anlarda oksijen sensörü ile yakıt düzeltme yapmaz ve karışımı zenginleştirir.
Wideband (genişbant / genişbant okuma yapabilen) Oksijen sensörü ile yaptığımız ölçümlere göre örneğin;
Atmosferik motorlu araçlar tam gazda ölçümlere göre 12.5 – 13.0AFR ile yanma gerçekleştirmektedir.Turbo şarjlı araçlar ise daha aşağıya inebilirler.
LPG montajında asil.onemli olan kısım buradadır. Bu kısım (tam gaz kısmı) ne yol ayarı ile ne de araç beyninin yakıt düzeltme verileri ile ölçülemediği için ayar haritası kısmında tam bir muamma olarak kalmaktadır. Yapılması gereken genişbant sensör vasıtası ile aracın tam gaz/open-loop konumunda benzinli kullanımda kaç AFR/Lambda değeri verdiğini görmek, sonrasında aracı lpg’ye alarak lpg’de tam gaz/open-loop konumunda aracı muadil AFR/ aynı Lambda değerine ayarlamaktır.
LPG ayarı bu şekilde yapıldığı zaman ise LPG’de de motor benzinde yaşanan sağlıklı yanmayı gerçekleştirecek, performans düşüklüğü, subap erimesi, katalitik konvertör erimesi gibi durumlar yaşanmayacaktır.
Kisacasi, araca gore secilmis lpg kiti,dogru bir lpg montaji ile gercek yol sartlarinda obd ve Afr cihazi baglanarak yapilan iyi bir ayar sonrasinda; sorunsuz ve guvenli bir Lpg ‘li arac kullanımı sağlanabilir.
LTFT ve STFT (Yakıt Kesme) Nedir?
LPG AFR Ayarı öğrenilmeye başlandığından bu yana LTFT ve STFT terimlerini çok duymaya başladık. Peki nedir bu LTFT ve STFT değerleri?
LTFT: Long Term Fuel Trim (Uzun dönem yakıt kesme)
STFT: Short Term Fuel Trim (Kısa dönem yakıt kesme)
Yeni nesil araçlar ECU dediğimiz bir beyin vasıtasıyla yönetiliyorlar motora giden hava ve yakıt ölçülüyor belirli bir ateşleme avansı veriliyor ve bujiler vasıtasıyla ateşleniyor. Bu yanma sonucunda çıkan egzoz gazı oksijen sensörü (lamda sensörü) vasıtasıyla ölçülüyor. Bu ölçüm sonucu araç ECU’suna gönderiliyor ve aracın zengin karışımda mı, fakir karışımda mı yoksa ideal karışımda mı olduğu tespit ediliyor. Bu değerlendirmeye göre karşımıza STFT değeri çıkıyor. STFT değeri anlık yakıt düzeltmeleri yaparak ideal karışım oranını yakalamaya çalışıyor. STFT değerinin uzun süreli birleşimi ise LTFT dediğimiz değeri oluşturuyor. Yani araç Oksijen sensöründen aldığı verilere göre LTFT+STFT değeri kadar aracın yakıtını değiştiriyor.